Barbarzyńskie tsunami
Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły

Wystawa w wersji online

Prawią nam stare pieśni o przeszłości cudach:
O bohaterach słynnych, o znojach, o trudach,
O godach i rozkoszy, o łzach i boleści,
O bojach i zapasach – słuchajcie powieści!
(Niedola Nibelungów, przeł. Ludomił German, wyd. 2, Lwów 1893)

Kanwą wystawy Barbarzyńskie tsunami są wydarzenia z dziejów Europy wstrząsające cywilizacją późnego antyku między schyłkiem IV wieku a początkiem VI stulecia, w okresie nazywanym wielką wędrówką ludów. Były to czasy intensywnych ruchów migracyjnych plemion barbarzyńskich, które przełamały granice Imperium Romanum, wtargnęły na jego obszar, rozciągający się na znacznych połaciach Europy i Afryki Północnej, zadając ostateczny cios istnieniu Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. Często tworzyły na jego gruzach własne królestwa. Niektóre z tych ludów, odnotowywane w antycznych źródłach pisanych, wywodziły się z dorzecza Odry i Wisły, gdzie zamieszkiwały w pierwszych wiekach po Chrystusie. Odegrały one znaczącą rolę w wydarzeniach powiązanych z migracjami plemion, a także w kształtowaniu nowego porządku w Europie średniowiecznej. Świadectwa ich pobytu na ziemiach polskich oraz kontaktów z innymi społecznościami barbarzyńskimi i cywilizacją rzymską, są odkrywane w różnych regionach położonych między Bałtykiem a Karpatami. Niejednokrotnie należą one do najbardziej spektakularnych znalezisk archeologicznych z obszaru Polski i stanowią ozdobę muzealnych kolekcji.

Wybór najistotniejszych zabytków z dorzecza Odry i Wisły, wzbogacony o kilka znalezisk z obszarów nadczarnomorskich i z terenu Francji, został zaprezentowany na wspólnej wystawie, przygotowanej ze zbiorów kilkunastu polskich muzeów. Są to głównie przedmioty pochodzące ze skarbów i grobów zawierających wyposażenie elitarne. Pozwalają one zilustrować obecność na ziemiach polskich różnych społeczności oraz ich udział w wymianie kulturowej i transformacjach w dobie wielkiej wędrówki ludów na tle wydarzeń mających miejsce przed tym okresem (III–IV wiek) i następujących po nim (VI–VII wiek).

Ekspozycja została przygotowywana przez Muzeum Narodowe w Szczecinie i Uniwersytet Warszawski we współpracy z jedenastoma muzeami. Jest ona również pokłosiem projektu „Maestro” finansowanego przez Narodowego Centrum Nauki pt. Okres Wędrówek Ludów między Odrą a Wisłą, realizowanego w ostatnich latach na Uniwersytecie Warszawskim przez grono polskich badaczy we współpracy z kolegami z innych krajów europejskich.

Wystawa była prezentowana w dwunastu muzeach w Polsce od końca października 2017 roku do marca 2020 roku. Łączy ona tradycyjną ekspozycję, gdzie główną rolę odgrywają muzealia, z nowoczesnymi technologiami, umożliwiającymi w sposób dynamiczny, a jednocześnie dyskretny poszerzyć zasób informacji o epoce i zabytkach oraz o wynikach badań przyrodniczych wspomagających rekonstrukcję historii osadnictwa.

„[…] O bojach i zapasach – słuchajcie powieści!” – zamieszczony na wstępnie cytat ze średniowiecznego eposu Niedola Nibelungów, ma nie tylko zachęcić do obejrzenia wystawy w wersji online, lecz także podkreślić, że ziemie położone w dorzeczu Odry i Wisły były scenerią istotnych przemian u schyłku antyku. Tutaj bowiem, w dorzeczu środkowej Odry, przed migracją, siedziby mieli Burgundowie, w środowisku których rozgrywa się epos, a jego podłożem historycznym są wydarzenia z okresu wielkiej wędrówki ludów.

Wystawa objazdowa

Muzeum Narodowe w Szczecinie: 10.2017–01.2018
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie: 01.2018–03.2018
Muzeum Lubelskie w Lublinie: 03.2018–05.2018
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie: 06.2018–08.2018
Muzeum w Lęborku: 08.2018–10.2018
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu: 10.2018–01.2019
Muzeum Zamojskie w Zamościu: 01.2019–03.2019
Muzeum Regionalne im. Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim: 03.2019–05.2019
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie: 05.2019–08.2019
Muzeum Archeologiczne w Krakowie: 08.2019–10.2019
Muzeum Miejskie Wrocławia: 10.2019–01.2020
Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu: 01.2020–03.2020

Koncepcja wystawy: Aleksander Bursche, Krzysztof Kowalski, Magdalena Mączyńska
Projekt graficzny: Karolina Gołębiowska
Prezentacje multimedialne: Michał Dłużak, Krzysztof Dzierma, Paweł Pawlicki, Maciej Szelachowski, Małgorzata Latałowa
Aranżacja: Izabela Sukiennicka, Anna Ryś
Tłumaczenia: Anna Kinecka, Monika Witek