Złota zawieszka wykonana z monety rzymskiej – solida Konstancjusza II wybitego w Nicomedii, Cyzicus lub Antiochii w latach 340–355 – zaopatrzonej w taśmowate uszko zdobione pionowymi żeberkami; srebrne monety rzymskie – denary cesarzy: Hadriana (117–138), Marka Aureliusza (161–180) i Kommodusa (180–192); srebrna moneta germańska – naśladownictwo denara rzymskiego, być może Marka Aureliusza, ze zbarbaryzowanym popiersiem i znakami imitującymi litery na awersie; złota zawieszka wykonana z dwóch kwadratowych, połączonych ze sobą blaszek z wytłoczonym okrągłym guzkiem i taśmowatym uszkiem, zdobiona na powierzchni filigranem i granulacją; 2 zapinki z podwiniętą nóżką typu A.VI.158, ze srebra i z brązu; 9 zawieszek srebrnych złożonych z rombowatych blaszek z otworkami na zaczepy ze skręconego drutu srebrnego; 2 zawieszki o jednakowych rozmiarach w kształcie zbliżonym do półksiężyca (tzw. lunule), wykonane z jednego kawałka blachy wraz z taśmowatymi uszkami, zdobionymi pionowymi żeberkami; 2 zawieszki kształtu toporkowatego wykonane w ten sam sposób; zawieszka z podłużnej bryłki bursztynu z otworkiem, w którym umieszczony jest pierścień z drutu brązowego; zawieszka w formie pierścienia z drutu brązowego z nanizanymi dwoma paciorkami: ze szkła bezbarwnego i barwie turkusowej; analogiczna zawieszka z nawleczonymi dwoma brązowymi blaszkami o kształcie zbliżonym do trapezu i zaokrąglonymi rogami; płasko-kulisty pacior z bursztynu wykonany na tokarce; 2 naczynia wykonane na kole garncarskim reprezentujące warsztatową ceramikę stołową, tzw. siwą: pierwsze stanowi zachowana w części górnej waza dwustożkowata z trzema uchami, z krawędzią wylewu w formie kryzy zdobionej wyświecaniem, z ornamentem linii rytych w górnej części brzuśca; drugie naczynie to zachowana niemal w całości miseczka o profilu dwustożkowatym, zdobiona w górnej części brzuśca plastycznym żeberkiem i wyświecaniem.

Znaleziska archeologiczne dokonywane na przestrzeni wielu lat wskazują, że jaskinia Wisielec użytkowana była przez ludzi wielokrotnie w różnych epokach od paleolitu do czasów nowożytnych. Ślady najbardziej intensywnego wykorzystywania obiektu pochodzą z przełomu IV i V w., X–XI w., XIV w. oraz 2. poł. XVII w. Wówczas funkcjonowała tu mennica fałszerska. Wnętrze jaskini zostało silnie przekształcone w okresie nowożytnym w wyniku działalności poszukiwaczy kalcytu – szpatowców. Pierwsze udokumentowane znaleziska dokonane zostały tam przez poszukiwaczy-amatorów pod koniec lat 90. XX w. Część zabytków rozproszona była w zniszczonych warstwach, można więc jedynie wysunąć przypuszczenie, że pierwotnie wchodziły one w skład depozytów. Pierwszym pewnym znaleziskiem tego rodzaju był skarb, na który składało się ok. 100 denarów rzymskich oraz co najmniej jedno germańskie naśladownictwo, zakopany przy wsch. ścianie jaskini. W ramach projektu „Maestro” Narodowego Centrum Nauki pt. „Okres Wędrówek Ludów między Odrą a Wisłą” w latach 2013–2016 na stanowisku przeprowadzone zostały badania archeologiczne, którymi kierował Marcin Rudnicki z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 2014 r. przy zach. ścianie udało się odsłonić niewielki fragment starożytnych nawarstwień, w których natrafiono na depozyt zachowany in situ. Stanowiły go dwie zapinki brązowe (w tym fibula z ekspozycji), brązowe okucie pasa, 3 zawieszki w formie pierścieni z drutu brązowego (na wystawie) z bursztynem, paciorkami szklanymi i trapezowatymi blaszkami oraz kilkadziesiąt paciorków szklanych. To znalezisko stanowi podstawę hipotezy, że większość, a może nawet wszystkie, przedmioty odkryte w jaskini przed 2013 r. pierwotnie stanowiły elementy kilku skarbów umieszczonych w płytkich dołkach pod ścianami. Analogiczny przypadek zarejestrowano w płn. Czechach, na płd. od Hřenska (kraj Ústecký, okres Děčín), gdzie w niewielkiej niszy skalnej natrafiono na ozdoby i części stroju z pocz. V w. Zdarza się, że oprócz przedmiotów metalowych i naczyń w jaskiniach odkrywane są szkielety ludzkie. Wśród znalezisk z jaskini Wisielec zidentyfikowano szczątki co najmniej 10 osobników, w tym 4 dorosłych i 6 dzieci – niestety wszystkie pochodzą z nawarstwień zniszczonych. Datowanie metodą C14 wykazało obecność kości z wczesnego okresu wędrówek ludów oraz wczesnego średniowiecza. Obecność tych pierwszych prawdopodobnie wiązać należy z kultem. Podobne depozyty jaskiniowe datowane na schyłek IV i pocz. V w. zarejestrowane zostały na niedostępnych terenach wyżynnych od środkowej Łaby na zachodzie po zachodnie Karpaty na wschodzie. Ludność, która je pozostawiła stanowiła zapewne konglomerat przedstawicieli różnych kultur, co potwierdzają znaleziska z jaskini Wisielec. Część odkrytych tam przedmiotów, jak zapinki, wiązać należy z ludnością kultury przeworskiej (Wandalowie), inne – jak zawieszki rombowate – z Gotami przybyłymi z płd.-wsch. Identyczne zestawy zawieszek znane są z cmentarzysk kultury czerniachowskiej na terenach dzisiejszej Ukrainy, Mołdawii i Transylwanii (np. Sântana de Mureș, grób 63), a nawet z Krymu (Suvlu-Kaja, grób 7). Nie spotyka się ich natomiast w ogóle na północ od Karpat. Także srebrne lunule i wisiorki toporkowate odkryte w jaskini – z uwagi na specyficzny kształt – wiązać należy raczej z przybyszami z Nadczarnomorza lub terenów naddunajskich. Ten sam wniosek odnieść można do depozytu denarów i zawieszek ze złota. Obecność przedstawicieli różnych kultur na trudnodostępnych terenach wyżynnych płd. Polski, Sudetów i Podkarpacia tłumaczyć można próbą ucieczki przed najazdem Hunów, który połączył w niedoli przedstawicieli różnych ludów germańskich. Dowodem obecności na Jurze przybyszów z dalekich krain są wyniki analiz izotopów strontu w próbkach pobranych ze szkliwa zębów dwóch osobników. Określenie miejsca ich pochodzenia nie jest jednak łatwe i nadal stanowi przedmiot dociekań naukowych.

Chronologia:

schyłek IV – pocz. V w.

Zbiory:

Depozyt w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego

Oprac. M. Rudnicki