barbarzynskie tsunami glowny

Fale zniszczenia

Owoce katastrofy

Świadectwem „barbarzyńskiego tsunami”, niepokojów i głębokich zmian zachodzących w całej Europie u schyłku starożytności, są skarby ukrywane w pierwszej połowie V wieku. Zawierają one monety rzymskie, złote i srebrne ozdoby, zwłaszcza fibule, niekiedy bardzo ozdobne, służące do spinania odzieży. Skarby takie chowane były zwykle pod dużymi kamieniami, szczególnie na Pomorzu, jak depozyt ze Świelina [32]. Inne z kolei znajdowane były w obrębie osad (Wtórek [29], Siedlików [30]). Skarb ozdób srebrnych i denarów ze Świlczy [33] pod Rzeszowem ukryty był natomiast w narożniku domostwa spalonego około 430 roku.

Największym skarbem z tego czasu jest depozyt z Zagorzyna, pow. kaliski, liczący ponad 3000 złotych i srebrnych monet, zabytki pełniące funkcję symbolów władzy, a także złote medaliony cesarzy Walentyniana I i Walensa (364–375) i ich barbarzyńskie naśladownictwa. Germańscy władcy chcieli wejść w posiadanie prestiżowych przedmiotów wzorowanych na oryginalnych medalionach, ofiarowywanych im w drodze dyplomatycznej.
Wszystkie te skarby miały zapewne powrócić do swych właścicieli, co jednak uniemożliwiły dramatyczne wydarzenia pierwszej połowy V wieku. Dzięki temu, po wielu stuleciach trafiły w ręce archeologów.

Solidy (2. poł. IV w.) ze skarbu odkrytego w Zagorzynie, pow. kaliski; zbiory Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie

Solidy (2. poł. IV w.) ze skarbu odkrytego w Zagorzynie, pow. kaliski; zbiory Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie

Naśladownictwo medalionu Walentyniana I i Walensa (1. poł. V w) ze skarbu odkrytego w Zagorzynie. pow. kaliski; zbiory Münzkabinett der Staatlichen Museen zu Berlin (nr inw. 18200968); fot. Lutz-Jürgen Lübke (Lübke und Wiedemann)

Naśladownictwo medalionu Walentyniana I i Walensa (1. poł. V w) ze skarbu odkrytego w Zagorzynie. pow. kaliski; zbiory Münzkabinett der Staatlichen Museen zu Berlin (nr inw. 18200968); fot. Lutz-Jürgen Lübke (Lübke und Wiedemann)

 

Srebrne pozłacane elementy stroju z depozytu znalezionego w Zamościu (1. poł. V w.); według A. Kokowskiego

Srebrne pozłacane elementy stroju z depozytu znalezionego w Zamościu (1. poł. V w.); według A. Kokowskiego

Pozłacane zapinki srebrne ze skarbu odkrytego w Trzebiatowie, pow. gryficki; zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie

Pozłacane zapinki srebrne ze skarbu odkrytego w Trzebiatowie, pow. gryficki; zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie

Dwa złote naszyjniki (schyłek IV – poł. V w.) ze skarbu odkrytego w Młotecznie, pow. braniewski, przechowywane w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie; według V. I. Kulakowa

Dwa złote naszyjniki (schyłek IV – poł. V w.) ze skarbu odkrytego w Młotecznie, pow. braniewski, przechowywane w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie; według V. I. Kulakowa

Alaryk zdobywa Rzym

Symbolicznie koniec świata rzymskiego przyniósł 24 sierpień 410 roku, gdy Alaryk na czele Wizygotów zdobył Wieczne Miasto. Wydarzenie to wstrząsnęło współczesnymi; tak wspomina to wydarzenie w jednym ze swych listów św. Hieronim, opisujący męstwo Rzymianki Marceli, której udało się ustrzec młodą Pryncypię od zhańbienia przez Gotów:

[...] z Zachodu nadchodzi straszna wieść, że Rzym jest oblężony [....]. Głos więźnie w gardle i łkanie przerywa dyktowanie słów. Zajęte zostaje miasto, które zajęło cały świat, co więcej, ginie z głodu [...]. Szalony głód zmuszał do potwornych pokarmów, i rozszarpywali wzajemnie własne ciała, matka nie oszczędza karmionego dziecka i jej wnętrzności przyjmują to, co niedawno przedtem wydały. [...] Tymczasem w tak wielkim zamieszaniu rzeczy, także do domu Marceli wkracza krwawy zwycięzca [...]. Opowiadają, że z nieustraszonym obliczem przyjęła wkraczających [...]. Mówią, że zbita kijami i biczami nie czuła mąk, lecz zalana łzami i kopana przez nich dokonała tego, że nie oddzielono cię [Pryncypię – M.W.] od jej towarzystwa, aby młodość nie musiała znosić tego, czego starczy wiek nie musiał się obawiać.

Hieronim ze Strydonu, Listy (ed.: ks. J. Czuj, K. Pietras SJ, M. Ożóg), list 127:12-13, s. 176-177.

 

Zmienne wiatry

Ważnym efektem Wędrówek Ludów były przemieszczenia ludności wychodzące z południowo-wschodniej Europy, obszarów obecnej Ukrainy.

W drugiej połowie V i w VI wieku rozpoczęła się jednocześnie penetracja Pomorza przez ludność skandynawską. Świadectwem jej obecności po południowej stronie Bałtyku są niewielkie cmentarzyska, jak w Czarnówku [35], Głuszynie i Brzynie. Pozostawiła ona po sobie skarby, zawierające przedmioty skandynawskiego pochodzenia, jak złote płytki ze Skalina [37], wisiorki i złote brakteaty. Pierwowzorem tych ostatnich były rzymskie monety i medaliony, ale umieszczone na nich ornamenty mają skandynawski charakter (Suchań [36]). Także zapinki znajdowane na Pomorzu i w północnej Wielkopolsce pochodzą z północnych wybrzeży Bałtyku (Friedefeld [38] na Pomorzu Przednim).

 

Grób 903A z cmentarzyska w Czarnówku, pow. lęborski; fot. A. Krzysiak

Grób 903A z cmentarzyska w Czarnówku, pow. lęborski; fot. A. Krzysiak

Wybór złotych przedmiotów ze skarbu odkrytego w Wapnie, pow. wągrowiecki (2. poł. V w.); według M. Kara

Wybór złotych przedmiotów ze skarbu odkrytego w Wapnie, pow. wągrowiecki (2. poł. V w.); według M. Kara

Złoty brakteat germański ze skarbu odkrytego w Wapnie, pow. wągrowiecki (2. poł. V w.);zbiory Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie, fot. A. Bursche

Złoty brakteat germański ze skarbu odkrytego w Wapnie, pow. wągrowiecki (2. poł. V w.);zbiory Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie, fot. A. Bursche

 

Skandynawscy przybysze mogą być traktowani jako prekursorzy słynnych wypraw wikińskich. W jakim charakterze przebywali oni dwa wieki wcześniej na Pomorzu, trudno nam dziś jeszcze dociec: czy osiedlali się tam w sposób pokojowy, czy też wtedy właśnie rozpoczęli swoje łupieskie wyprawy, które w późniejszych wiekach doprowadziły ich na krańce południowej Europy?

 

Złote brakteaty germańskie i zdobiony pierścień ze skarbu z Karlina, pow. białogardzki (2. poł. V w.); według R. Tybulewicz

Złote brakteaty germańskie i zdobiony pierścień ze skarbu z Karlina, pow. białogardzki (2. poł. V w.); według R. Tybulewicz

Zapinki brązowe z grobu odkrytego w Friedefeld, Lkr. Vorpommern-Greifswald (Niemcy); Archiwum Muzeum Narodowego w Szczecinie

Zapinki brązowe z grobu odkrytego w Friedefeld, Lkr. Vorpommern-Greifswald (Niemcy); Archiwum Muzeum Narodowego w Szczecinie

Brązowa zapinka znaleziona w Pamiątkowie, pow. szamotulski (2. poł. V w.); według J. Schustera

Brązowa zapinka znaleziona w Pamiątkowie, pow. szamotulski (2. poł. V w.); według J. Schustera

Wystawa zorganizowana przez:

mns uw

Projekt współorganizowany przez:

  • Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie-logo
  • Muzeum Lubelskie-logo
  • Muzeum Warmii i Mazur-logo
  • Muzeum w Lęborku-logo
  • Muzeum Archeologiczne w Poznaniu-logo
  • Muzeum Zamojskie w Zamościu-logo
  • Muzeum Regionalne im. Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim-logo
  • Muzeum Okręgowe w Rzeszowie-logo
  • Muzeum Archeologiczne w Krakowie-logo
  • Muzeum Miejskie Wrocławia-logo
  • Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu-logo
  • Narodowe Centrum Nauki-logo