Huńska nawałnica
Hunowie w Europie
- 10 Wyposażenie “grobu książęcego” (kopia) odkrytego w Jakuszowicach
- 11 Kocioł huński (kopia) z wyposażenia grobu lub pochówku ofiarnego odkrytego w Jędrzychowicach
- 12 Monety, ozdoby i części stroju oraz naczynia gliniane odkryte w jaskini Wisielec
- 13 Skarb odkryty w pobliżu miejscowości Boročice (Wołynsʹka obłastʹ, Ukraina)
Najazd azjatyckich, koczowniczych Hunów w 375 roku na stepy wschodnioeuropejskie zburzył cały dotychczasowy system stosunków społeczno-gospodarczych. Ich nieoczekiwany atak na Ostrogotów spowodował ucieczkę ludów germańskich z południowo-wschodniej Europy. Niektóre z nich uzyskały pozwolenie na osiedlenie się w naddunajskich prowincjach Imperium. Bardzo złe ich traktowanie przez rzymską administrację doprowadziło wkrótce do powstania, które zaangażowało całą armię Cesarstwa Wschodniorzymskiego i zakończyło się jej klęską pod Hadrianopolem. Hunowie, maszerując na zachód, osiedlili się na Nizinie Węgierskiej, gdzie utworzyli państwo pod wodzą króla Attyli.
Zwierzchnictwu huńskiemu podlegały wówczas najprawdopodobniej także Małopolska i Śląsk, skąd pochodzą bogate znaleziska grobowe o charakterze koczowniczym (Jakuszowice [10] i Jędrzychowice [11]). W całej barbarzyńskiej Europie dochodziło do nieustannych migracji całych ludów lub mniejszych grup, a świadectwem tych niepokojów są znaleziska z jaskiń w Czechach, na Słowacji i w południowej Polsce, w których ludność szukała schronienia (Jaskinia Wisielec [12]).
Badania Jaskini Wisielec, pow. zawierciański prowadzone w ramach projektu „Okres Wędrówek Ludów między Odrą i Wisłą”; fot. M. Rudnicki
Państwo Hunów zostało rozbite przez wojska zachodniorzymskie w bitwie na Polach Katalaunijskich w dzisiejszej południowo-wschodniej Francji w 451 roku, ale zmiany, które nastąpiły w Europie na skutek ich najazdu, były nieodwracalne. W granice państwa rzymskiego wdarły się ludy barbarzyńskie, zakładając tam swoje państwa, co stało się groźnym i brzemiennym w skutkach wydarzeniem.
Pojawienie się Hunów
Pojawienie się Hunów, rozmiary dokonywanych przez nich spustoszeń nie uszły uwagi antycznych pisarzy. Ammianowi Marcelinowi zawdzięczamy pierwszy tak szczegółowy opis tego ludu:
Posiew totalnego zniszczenia [...], jakie wzniecił wojenny szał, wprowadzający wraz z niezwykłą pożogą całkowity zamęt, miał – jak się dowiedzieliśmy – następującą przyczynę. Oto plemię Hunów, słabo znane starożytnym źródłom, zamieszkiwało tereny po drugiej stronie Meotydy [rejon nad Morzem Azowskim] aż po Ocean Lodowaty i wyróżniało się dzikością przekraczającą wszelką miarę. Wszyscy [...] są niesamowicie szpetni i tak pochyleni, iż można ich uważać za dwunożne zwierzęta, [...] są do tego stopnia prymitywni, że gdy przygotowują pokarm, nie korzystają ani z ognia, ani z przypraw. [...] Nie można u nich znaleźć nawet chaty krytej dachem z trzciny. [...] raz założywszy na grzbiet tunikę ciemnego koloru, nie zdejmą jej [...]., dopóki nie porwie się na strzępy od długotrwałego brudu i gnicia. [...] są niemal przyrośnięci do swych koni [...] na nich to siedząc [...] każdy przedstawiciel tej nacji [...] kupuje i sprzedaje, je i pije, a także, pochylony ku smukłej szyi konia, zapada w [...] głęboki sen.
Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, I. Lewandowski (red.), Warszawa 2001, t. II, 31:2, s. 219
Hunowie i Germanie
Wtargnięcie do Europy ok. 375 roku hord Hunów zburzyło spokojne życie tutejszych barbarzyńców, najpierw Gotów, a potem innych ludów. Goci starali się schronić na ziemiach Cesarstwa Rzymskiego, huńska nawałnica ostatecznie wprawiła w ruch wszystkich barbarzyńców Europy Środkowo-Wschodniej.
[...] wśród [...] plemion gockich szeroko rozeszła się wieść, że nieznana dotąd rasa ludzi, którzy wyszli z odległych zakątków ziemi, pojawiła się nagle niczym nawałnica spadająca z wysokich gór. Wszystko co się znajdowało w ich sąsiedztwie, zostało zniszczone i obrócone w ruinę. Większa część ludności wycieńczonej brakiem środków do życia [...] szukała domostw w odległych stronach, dokąd nie docierałyby żadne wiadomości o barbarzyńcach. Długo zastanawiali się nad tym, jakie należy wybrać siedziby, zanim nie doszli do wniosku, iż odpowiednim schronieniem będzie Tracja [...]. [Gdy] Goci zajęli brzegi Dunaju [...] wyprawili posłów do Walensa i prosili pokornie, aby przyjął ich na swoje terytorium.
Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, I. Lewandowski (red.), Warszawa 2001, t. II, 31:3–4, s. 226–227
Zasięg władzy Hunów
W połowie V wieku Hunowie zamieszkiwali nad środkowym Dunajem, pod wodzą Attyli (zmarły w 453 roku) i tworzyli wielkie imperium, obejmujące ziemie aż po wyspy na Oceanie, a więc być może Bałtyk. Donosi o tym Bizantyńczyk Priskos z Panion, który dotarł na dwór Attyli i pisał m.in.:
Nigdy nikt bowiem z panujących w Scytii, czy też na innym terenie, nie osiągnął w krótkim czasie tego, aby panować nad wyspami na Oceanie i aby płacili mu trybut oprócz całej Scytii także i Romejowie.
Priskos z Panion, [w:] A. Brzóstkowska, W. Swoboda (red.), Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian, seria grecka, z. 2, Pisarze z V–X wieku, Prace Slawistyczne 63, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989, s. 15